Grohman Henryk Karol (1862–1939), przemysłowiec łódzki. Ur. 2 XI w Łodzi, był najstarszym synem Ludwika i Pauliny Adeliny z Trenklerów. Ukończył V. Gimnazjum w Warszawie, a następnie Wyższą Szkołę Włókienniczą w Szwajcarii. Praktykę przemysłowo-handlową odbył w Anglii, gdzie zapoznał się z nowymi wynalazkami w dziedzinie wytwórczości bawełnianej. Po śmierci ojca w r. 1889 objął kierownictwo całych zakładów Grohmana. Ok. r. 1899 rozszerzone zakłady stanęły wobec konieczności spłaty zaciągniętych kredytów oraz wzmożonej konkurencji innych przedsiębiorstw łódzkich. W związku z tym G. świadomie utrzymywał niskie płace, co wywoływało wzmożenie niezadowolenia wśród kilkutysięcznej rzeszy robotników. Aby wyjść z trudności, przedsiębiorstwo zostało w tym czasie przekształcone w Tow. Akcyjne Zakładów Przemysłowych Ludwika Grohmana w Łodzi, w którym rodzina Grohmanów (tj. Henryk oraz Karol, Alfred i Leon) zachowała główny portfel akcji. Kierownictwo pozostało nadal w ręku Henryka G-a, który stał się głównym przedstawicielem wielkiego przemysłu nie tylko w Łodzi, ale i na terenie Królestwa.
Stąd w czasie rewolucji 1905–7 w Zakładach Grohmana wystąpili robotnicy jako zorganizowana siła przeciw wyzyskowi kapitalistycznemu. Gdy w początkach stycznia 1905 r. zastrajkowało ok. 100 tysięcy robotników w Łodzi, przemysłowcy łódzcy (wśród nich G.) zwrócili się o pomoc do ministra finansów, Kokowcewa, decydując się na ustąpienie wobec postulatów robotniczych (skrócenie dnia pracy i podwyższenie płac), ale pod warunkiem wprowadzenia jednolitej ustawy, obowiązującej przemysł włókienniczy na terenie całego państwa. Chcieli w ten sposób zapewnić sobie nadal rentowność swoich przedsiębiorstw, a zarazem uderzyć w konkurencyjny przemysł rosyjski. Dnia 15 maja 1905 r. doszło w fabryce G-a do strajku jednodniowego na cześć ofiar krwawej demonstracji 1-majowej. W dniu 25 t. m. robotnicy zastrajkowali po raz drugi, wysuwając żądanie 15% podwyżki plac oraz skrócenia dnia pracy o 1/2 godziny (pracowano dotąd 10 1/2 godz. na dobę). Rokowania z G-em nie doprowadziły do porozumienia; 26 V zjawili się na terenie fabryki Kozacy przysłani przez władze rosyjskie. Wywołało to ogromne oburzenie wiecujących robotników, wśród których wielkie wpływy posiadał Łódzki Komitet SDKPiL. Kozacy musieli się wycofać wobec zdecydowanej postawy robotników, ale G. zwlekał z udzieleniem odpowiedzi. Tego dnia doszło również do salwy Kozaków w stronę strajkujących, w wyniku której jeden robotnik fabryki G-a został zabity, a dwaj ciężko ranni. Spowodowało to wzrost napięcia rewolucyjnego na terenie fabryki G-a, które opadło dopiero wówczas, gdy robotnicy stwierdzili, iż G., znajdujący się wówczas na konferencji w tkalni Scheiblera, nie sprowadził wojska, lecz przybyło ono na wezwanie policji. Strajk w zakładach G-a trwał do 3 VI, a robotnicy wrócili do pracy zmuszeni głodem. Komitet SDKPiL Fabryki Scheiblera i Grohmana sformułował wówczas postulaty usunięcia wojska z fabryki i zobowiązania się fabrykantów do niewzywania wojska, dziewięciogodzinnego dnia pracy, założenia kasy chorych i ubezpieczeń chorobowych, założenia szkół z prawem bezpłatnego kształcenia dzieci robotniczych i podwyższenie płac o 25%. W dniach 21 i 22 VIII 1905 r. strajkowały fabryki G-a na znak protestu przeciw Dumie Bułyginowskiej. Ponowna fala strajkowa objęła zakłady G-a w dniach od 5 do 25 IX, a postawa robotników, kierowanych przez SDKPiL i Związek Socjalistów, służyła za przykład robotnikom całej Łodzi. G. jednak nie ustępował, a gdy 30 IX 1905 r. został zastrzelony przemysłowiec J. Kunitzer, G. zbiegł z braćmi do Berlina i stamtąd kierował przedsiębiorstwem. W czasie grudniowego strajku powszechnego w Łodzi Narodowa Demokracja usiłowała złamać solidarność strajkujących robotników G-a, kierowanych przez SDKPiL i PPS. Wreszcie G., solidaryzując się z pozostałymi fabrykantami łódzkimi, gdy zastrajkowali w r. 1906 robotnicy fabryki Poznańskiego, zarządził z Berlina 15 XII 1906 r. lokaut w swoich zakładach i wymówił robotnikom pracę od 29 XII, o ile robotnicy fabryki Poznańskiego nie wrócą do pracy. Dopiero po stłumieniu ruchu rewolucyjnego przez rząd rosyjski G. wrócił w r. 1908 do Łodzi. Musiał wówczas ustąpić przed żądaniami robotniczymi z doby rewolucji i rozwinął na terenie zakładów szpitalnictwo oraz opiekę nad dziećmi, młodzieżą i sierotami. W r. 1910 połączył G. cienkoprzędzalnię z Tow. Akcyjnym Ludwika Grohmana i powiększywszy kapitał zakładowy do 5 milionów rubli utworzył jedno z największych przedsiębiorstw kapitalistycznych na terenie Łodzi, którego produkcja dorównywała w r. 1913 zakładom L. Geyera, a była mniejsza jedynie od produkcji K. Scheiblera i I. K. Poznańskiego. G. zajmował wówczas w finansjerze łódzkiej czołową pozycję jako członek Komitetu Giełdowego, Rady Łódzkiego Banku Handlowego, Sekcji Włókienniczej Tow. Przemysłowców Król. Pol. (późniejszy Związek Włókienniczy), Tow. Akc. Łódzkich Kolei Dojazdowych i Tramwai Miejskich.
G., związany równocześnie z kapitałami angielskimi, niemieckimi oraz dbający o dobre stosunki z odbiorcą rosyjskim, wolał początek pierwszej wojny światowej przeczekać w Lozannie, gdzie stykał się z I. Paderewskim, H. Sienkiewiczem, E. Piltzem i J. Kucharzewskim. W r. 1916 wrócił do Łodzi i zabrał się do odbudowy nieczynnych i zdewastowanych fabryk. Wznowił także działalność Tow. Popierania Pracy Społecznej, utworzył Komisję do Spraw Ekonomicznych w Łodzi i został wybrany do Rady Miejskiej. W r. 1917 przeniósł się do Warszawy, gdzie odgrywał wpływową rolę w Związku Niezależności Gospodarczej, który przyłączył do Koła Międzypartyjnego. Koło wysunęło go jako reprezentanta wielkiego kapitału na kierownika działu przemysłowego w pierwszym departamencie gospodarczym, a potem na członka drugiej Rady Stanu.
W r. 1919 starał się skartelizować i sfuzjonować sześć największych łódzkich przedsiębiorstw przemysłu bawełnianego, co było warunkiem uzyskania kredytów od kapitalistów zagranicznych. Plan ten zrealizował częściowo w r. 1921 przeprowadzając połączenie się dwóch przedsiębiorstw w Tow. Akc. Zjednoczonych Zakładów K. Scheibleira i L. Grohmana, na czele którego stanął jako prezes zarządu. Znaczne kredyty uzyskał wówczas w Banca Commerciale Italiana w Mediolanie. Wobec niezaspokojonej chłonności rynku na towary bawełniane, połączone zakłady pracowały na dwie lub trzy zmiany, zatrudniając w r. 1923 ok. 12000 robotników. Skutkiem kryzysu gospodarki polskiej i ogólnego kryzysu światowego G. zredukował z czasem liczbę zatrudnionych, która utrzymywała się przeciętnie na poziomie ok. 7000 robotników. Ta polityka utrzymywania wysokich zarobków firmy kosztem zwolnień z pracy pogłębiła bezrobocie łódzkie i nasilenie ruchu strajkowego.
Od r. 1920 G. zamieszkał znowu w Łodzi, zajmując szereg kierowniczych stanowisk w instytucjach wielkokapitalistycznych. Był on współzałożycielem i członkiem prezydium Rady Centralnej Związku Pol. Przemysłu, Górnictwa, Handlu i Finansów (Lewiatan) i reprezentował ten związek w Instytucie Naukowej Organizacji Pracy. Był członkiem Rady Nadzorczej Banku Polskiego, prezesem Tow. Górniczo-Hutniczego «Saturn», członkiem zarządu Związku Przemysłu Włókienniczego Państwa Pol., Łódzkiego Banku Handlowego i in.
Jeszcze przed 1914 r. G. gromadził zbiory japońskiej ceramiki i grafiki, które zapisał Muzeum Narodowemu w Warszawie. Założył w r. 1887 Tow. Muzyczne w Łodzi. Zbiór egzotycznych instrumentów muzycznych zapisał Muzeum Etnograficznemu w Warszawie (spalone w r. 1939). Zdeponowane przez G-a w muzeum Narodowym skrzypce Stradivariusa zginęły w czasie wojny. Swoje zbiory graficzne zapisał G. Gabinetowi Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Żonaty z Matyldą z Holtzów, primo voto Trenklerową (zm. 18 II 1939), ofiarował jej bibliotekę Łódzkiej Bibliotece Publicznej, a duży zbiór nut Tow. Dawnej Muzyki w Warszawie. G. zmarł nagle w Łodzi 4 III 1939 r.
Biographische Tafel, W. 1918 s. 7; – Ajnenkiel E., Walka o zdemokratyzowanie i spolszczenie łódzkiego samorządu w 1916–9, Łódź 1933 s. 14, 19, 29; „Niepodległość” T. 5: 1931–2; Trenklerówna E., Polski przemysł bawełniany, W. 1925 s. 2, 6; Handelsbank in Lodz (1872–97), Łódź 1897 s. 11; Pamiątka z wystawy grafiki i konkursu im. H. Grohmana, W. 1914; – Źródła z dziejów rewolucji 1905–1907 w okręgu łódzkim. T. 1 cz. 2, Wyd. P. Korzec, W. 1958; – „Codz. Gaz. Handlowa” 1939 nr 55; „Depesza” 1939 nr z 16 III; „Głos Poranny” 1939 nr 64; „Kur. Łódzki” 1939 nr 64, 66; „Kur. Warsz.” 1939 nr 6 III; „Neue Lodzer Zeitung” 1939 nr 64; – Woj. Arch. w Łodzi: Akta Zjedn. Zakładów Włókienniczych K. Scheiblera i L. Grohmana, Sp. Akc. w Łodzi; – Materiały rodzinne Elżbiety Trenklerówny i informacje dyr. A. Wierzbickiego.
Red.